Rewitalizacja terenów poprzemysłowych
Jak zmienić hałdy i nieużytki w zielone oazy
W wielu miastach na świecie krajobraz przemysłowy, kiedyś serce lokalnych gospodarek, zmienia się w zielone przestrzenie. Rewitalizacja terenów poprzemysłowych to wyzwanie, które wymaga interdyscyplinarnego podejścia, kreatywności oraz szacunku dla środowiska. Przykładem sukcesu takich przemian może być rekultywacja hałd kopalnianych, które przekształcone w parki, ścieżki spacerowe czy siedliska dla lokalnej fauny i flory, zyskują nowe życie.
Dlaczego rewitalizacja jest konieczna? Tereny poprzemysłowe to wyzwanie dla planistów miejskich. Hałdy kopalniane, nieużytki po stoczniach czy opuszczone fabryki są często postrzegane jako symbole degradacji środowiska. Pozostawione same sobie mogą stanowić zagrożenie dla zdrowia i bezpieczeństwa mieszkańców, a także generować koszty dla gmin, na przykład poprzez konieczność usuwania odpadów.
Jednak te z pozoru jałowe przestrzenie mają ogromny potencjał. Odpowiednio zaplanowana rewitalizacja może się przyczynić do poprawy jakości życia mieszkańców, zwiększenia bioróżnorodności oraz zmniejszenia miejskiej wyspy ciepła – problemu szczególnie dotkliwego w obliczu zmian klimatycznych.
Przykłady udanych projektów. Jednym z najlepszych dowodów na to, że rekultywacja hałd kopalnianych ma sens, jest projekt parku krajobrazowego w niemieckim Essen, wpisanym na listę UNESCO jako część regionu Ruhry. Po zamknięciu kopalni Ewald w 2000 roku hałdy Hoheward i Hoppenbruch przekształcono w Park Krajobrazowy Hoheward – największy w Europie obszar hałd górniczych. Hoheward, o wysokości 111 metrów i powierzchni 170 hektarów, wyróżniają stalowe łuki obserwatorium horyzontalnego i poziomy zegar słoneczny, a z promenady rozciąga się imponujący widok. Hoppenbruch jest symbolem energii odnawialnej dzięki turbinie wiatrowej, która zasila 800 gospodarstw. Park ten łączy sztukę, rekreację i nowoczesne technologie w wyjątkowym krajobrazie.
W Polsce przykładem może być hałda w Rydułtowach, gdzie teren dawnej kopalni przekształcono w park z trasami rowerowymi i ścieżkami edukacyjnymi. Ta 134-metrowa hałda jest największym tego typu obiektem w Europie, a z jej szczytu widać Wodzisław Śląski, Rybnik i Radlin. Połączenie funkcji rekreacyjnych z edukacją ekologiczną przyciąga nie tylko mieszkańców, ale również turystów.
Jak przebiega proces rekultywacji? Rewitalizacja takich terenów to proces wieloetapowy, który wymaga współpracy specjalistów z różnych dziedzin. Pierwszym krokiem jest ocena stanu gruntu – czy jest skażony, jakie gatunki roślin i zwierząt mogą tam występować oraz jakie są potrzeby lokalnej społeczności.
Następnie konieczne jest oczyszczenie terenu z odpadów oraz, jeśli to potrzebne, zneutralizowanie zanieczyszczeń. Kluczowe jest też dobranie odpowiednich gatunków roślin, które poradzą sobie w trudnych warunkach i będą wspierać lokalną bioróżnorodność.
Wiele projektów rewitalizacyjnych zakłada również stworzenie infrastruktury rekreacyjnej: ścieżek rowerowych, placów zabaw czy punktów widokowych. Włączenie społeczności w planowanie takich przestrzeni pozwala lepiej dostosować je do potrzeb mieszkańców.
Ekologia i ekonomia. Rewitalizacja terenów poprzemysłowych to nie tylko korzyść dla środowiska. W długiej perspektywie takie projekty mogą przynosić wymierne zyski ekonomiczne, na przykład poprzez wzrost atrakcyjności turystycznej, obniżenie kosztów utrzymania zaniedbanych terenów czy zwiększenie wartości nieruchomości w okolicy.
A zielone przestrzenie pozytywnie wpływają na zdrowie psychiczne i fizyczne mieszkańców. Liczne badania wskazują, że dostęp do parków i terenów zielonych zmniejsza poziom stresu, wspiera aktywność fizyczną i integrację społeczną.
Wyzwania i przyszłość. Rewitalizacja terenów poprzemysłowych jest pełna wyzwań jak problemy prawne, brak funduszy czy sceptycyzm lokalnych mieszkańców. Dlatego też kluczowe jest zapewnienie odpowiednich narzędzi finansowych, takich jak dotacje, oraz zaangażowanie lokalnych społeczności na każdym etapie projektu.
Rewitalizacja to proces, który wymaga czasu, ale jego efekty mogą być długotrwałe i korzystne dla wszystkich – ludzi, zwierząt i środowiska.
Hanna Krzyżowska
WFOŚiGW w Katowicach
Aktualne nabory wniosków
Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach zaprasza do składania wniosków w ramach kilku trwających programów wspierających inicjatywy ekologiczne. Jednym z nich jest program EKO WSPÓLNOTA, w którym do 14 lutego 2025 roku można ubiegać się o środki na termomodernizację budynków oraz instalację odnawialnych źródeł energii. To doskonała okazja na zwiększenie efektywności energetycznej i wykorzystanie potencjału OZE.
Do 31 stycznia 2025 roku trwa także konkurs Zielona Pracownia_Projekt’2025. Jego celem jest stworzenie projektów nowoczesnych pracowni szkolnych przeznaczonych do nauki biologii, ekologii, geografii, geologii czy chemii i fizyki. To inicjatywa, która pozwala na podniesienie jakości edukacji w szkołach, wspierając nauki przyrodnicze.
Innym wartym uwagi programem jest konkurs EKO-WYDARZENIA, którego celem jest wsparcie przedsięwzięć informacyjno-edukacyjnych na terenie województwa śląskiego. Do 28 lutego 2025 roku wnioski mogą składać stowarzyszenia, fundacje, koła gospodyń wiejskich oraz związki stowarzyszeń. Inicjatywa ta ma na celu szerzenie wiedzy o ochronie środowiska w lokalnych społecznościach.
Dodatkowo do 31 marca 2025 roku można ubiegać się o dofinansowanie w ramach konkursu Zielona Pracownia’2025. Program ten pozwala na stworzenie pracowni naukowych w szkołach podstawowych (dla klas 4–8) oraz średnich, dostosowanych do prowadzenia zajęć z nauk przyrodniczych, biologicznych, ekologicznych, geograficznych czy chemiczno-fizycznych.
Każdy z tych programów to znakomita szansa na rozwój ekologicznych projektów oraz inwestycji w edukację i świadomość ekologiczną. Szczegóły dotyczące zasad uczestnictwa oraz wymaganych dokumentów są dostępne na stronie WFOŚiGW w Katowicach.
♦
Rusza nabór wniosków na usuwanie azbestu w 2025 roku
Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach ogłosił nabór wniosków na dofinansowanie gminnych programów związanych z usuwaniem i unieszkodliwianiem wyrobów zawierających azbest. To kluczowy krok w walce z tym niebezpiecznym materiałem, którego eliminacja przyczynia się do poprawy jakości życia mieszkańców.
Program skierowany jest do gmin z województwa śląskiego, które przeprowadziły inwentaryzację wyrobów azbestowych i planują działania związane z ich demontażem, transportem oraz unieszkodliwieniem zgodnie z lokalnymi programami usuwania azbestu.
Wnioski można składać do
30 kwietnia 2025 roku (wnioski złożone po terminie nie będą rozpatrywane), a termin realizacji zadań to 30 września 2025 roku.
Wnioski będą rozpatrywane w trybie ciągłym na podstawie regulaminu oraz zasad dofinansowania. Formularze i szczegółowe informacje są dostępne w siedzibie WFOŚiGW w Katowicach.
To kolejna szansa na efektywne pozbycie się szkodliwego azbestu i poprawę bezpieczeństwa środowiskowego w regionie.