Ograniczanie niskiej emisji
Ciepłem w smog
Przyczyną panoszącego się tej zimy w Polsce smogu jest w 80 proc. niska emisja, czyli spaliny pochodzące z kotłów i pieców na paliwa stałe w gospodarstwach domowych. W ich skład wchodzą trujące pyły zawieszone PM2,5 i PM10. Wojewódzki Inspektorat Ochrony Środowiska w Katowicach ogłosił, że w skali kraju z województwa śląskiego pochodzi ok. 40 proc. niskiej emisji. Sytuację pogarsza spalanie złej jakości węgla w urządzeniach niespełniających norm emisji spalin – z badań spółki TAURON Ciepło wynika, że w aglomeracji śląsko-dąbrowskiej nawet 40 proc. ogrzewających indywidualnie swoje domy regularnie spala śmieci, np. gazety, ubrania i plastikowe opakowania, ale też stare meble i opony.
Szacuje się, że rocznie około 50 tys. osób w Polsce umiera przedwcześnie z powodu zanieczyszczenia powietrza. Z najnowszego raportu Światowej Organizacji Zdrowia wynika, że 33 z 50 najbardziej zanieczyszczonych miast Unii Europejskiej znajduje się w Polsce, większość w województwie śląskim i małopolskim – najwyżej na niechlubnej liście plasują się Żywiec i Pszczyna, dalej są Kraków, Katowice i Bielsko-Biała.
Na początku roku Najwyższa Izba Kontroli ogłosiła wyniki kontroli działań dziewięciu gmin województwa śląskiego na rzecz ograniczania niskiej emisji. Skrytykowała je za zbyt ograniczoną w obliczu rangi problemu skalę i brak rozwiązań systemowych na szczeblu regionalnym i ponadregionalnym. Według symulacji Izby, gdyby działania na rzecz ograniczania niskiej emisji w skontrolowanych gminach wciąż prowadzone były w tym tempie, dojście do norm zajęłoby im ponad 100, a niektórym – ponad 200 lat. Na podstawie wyników kontroli NIK zaapelowała do samorządów o kierowanie środków służących ograniczaniu niskiej emisji głównie na najefektywniejsze sposoby wymiany starych kotłów oraz podłączenia do sieci ciepłowniczych oraz w dalszej kolejności na termomodernizacje.
Działania WFOŚiGW w Katowicach
Rekomendacjom NIK wychodzi naprzeciw Wojewódzki Fundusz Ochrony Środowiska i Gospodarki Wodnej w Katowicach, który od lat walczy ze smogiem, wspierając jako instytucja finansująca działania gmin w zakresie poprawy ochrony atmosfery. Ze względu na śląską specyfikę – nasilone zagrożenie zanieczyszczenia powietrza (przekroczenia stężeń pyłu zawieszonego i benzoalfapirenu) – połowa wszystkich środków, którymi dysponuje Fundusz, jest kierowana na ochronę atmosfery. W 2017 roku 81 samorządów (73 gminy subregionu centralnego i osiem powiatów ziemskich) dostanie pieniądze na zwalczanie niskiej emisji w ramach działania „Kompleksowa likwidacja niskiej emisji na terenie konurbacji śląsko-dąbrowskiej”. Jest ono jednym z filarów Programu Operacyjnego Infrastruktura i Środowisko na lata 2014–2020. Budżet działania wynosi 240,8 mln euro (niemal miliard złotych) i obejmuje cały subregion centralny województwa śląskiego.
Celem programu „Kompleksowa likwidacja niskiej emisji na terenie konurbacji śląsko-dąbrowskiej” jest wsparcie realizacji likwidacji/ograniczenia niskiej emisji (pyłu zawieszonego PM10) oraz CO2 na terenie gmin i powiatów ziemskich wchodzących w skład Subregionu Centralnego Województwa Śląskiego, głównie na obszarach o dużych skupiskach wielorodzinnych budynków mieszkalnych. W ramach programu Fundusz będzie dofinansowywał trzy główne projekty. Pierwszy z nich – głęboka i kompleksowa modernizacja energetyczna wielorodzinnych budynków mieszkalnych – koncentruje się na działaniach termoizolacyjnych, budowie lub przebudowie wewnętrznych instalacji odbiorczych – centralnego ogrzewania i centralnej ciepłej wody, w powiązaniu z przyłączeniem do miejskiego systemu ciepłowniczego (pula środków 30,4 mln euro). Drugi projekt zakłada przebudowę istniejących systemów ciepłowniczych i sieci dostarczających chłód w celu zmniejszenia strat na przesyle i dystrybucji ciepła/chłodu oraz budowę nowych odcinków sieci ciepłowniczych wraz z przyłączami (186,6 mln euro). Trzeci filar działania przewiduje budowę sieci ciepłowniczych lub sieci dostarczających chłód umożliwiających wykorzystanie energii cieplnej wytworzonej w źródłach wysokosprawnej kogeneracji, ciepła odpadowego oraz ciepła z instalacji OZE (23,8 mln euro). Ze wsparcia mogą korzystać firmy, samorządy i ich jednostki, podmioty świadczące usługi w ramach realizacji obowiązków samorządów oraz spółdzielnie mieszkaniowe.
Fundusz wspiera nie tylko instytucje i organizacje, ale też indywidualnych mieszkańców województwa śląskiego. Wielkim zainteresowaniem cieszył się Program Pilotażowy „Dofinansowanie zadań realizowanych przez mieszkańców województwa śląskiego na rzecz ograniczenia niskiej emisji” – wpłynęło na niego 1546 wniosków. Najbardziej aktywni byli mieszkańcy Katowic – złożyli 81 wniosków, Tych i Pszczyny – po 73 wnioski, a dalej Gliwic – 60 wniosków – i Rybnika – 54. Prace dofinansowane dla właścicieli domków jednorodzinnych to m.in. wymiana źródeł ciepła na bardziej efektywne ekologicznie i energetycznie, budowa systemów grzewczych z udziałem odnawialnych źródeł energii oraz zabiegi termoizolacyjne, jak docieplenie przegród budowlanych, wymiana okien i drzwi oraz modernizacja lub budowa wewnętrznych instalacji centralnego ogrzewania.
Tauron ociepla i promuje
Namacalnym przykładem zmian ograniczających zanieczyszczenie powietrza jest wspólna inicjatywa spółki Tauron Ciepło i Sosnowca, który jest 35. najbardziej zanieczyszczonym miastem Unii Europejskiej według Światowej Organizacji Zdrowia. W trakcie remontu w centrum Sosnowca ulicy Modrzejowskiej zaproponowano jednoczesne poprowadzenie sieci ciepłowniczej wzdłuż ulic: Szklarnianej, Dekerta, Targowej i Modrzejowskiej. Koncepcja ta zakłada budowę sieci ciepłowniczej zasilającej w ciepło ścisłe centrum Sosnowca, które od lat zmaga się z problemem zanieczyszczonego powietrza. Zainteresowani są również mieszkańcy i zarządcy budynków prywatnych. Tauron chce podłączyć do sieci ciepłowniczej kamienice, w których często do ogrzewania używa się pieców, emitujących mnóstwo pyłów. Prace związane z położeniem ciepłociągu rozpoczęły się jesienią ub.r., a na początku 2017 roku ciepło ma już płynąć do przyłączonych do sieci budynków. Środki na te inwestycje pochodzą z budżetu miasta oraz Regionalnego Programu Operacyjnego Województwa Śląskiego na lata 2014–2020.
Tauron regularnie organizuje też kampanie edukacyjne – ostatnia z nich, akcja „Nie bądź biernym palaczem”, jest skierowana do mieszkańców Katowic i Chorzowa. Oprócz reklam wielkoformatowych ostrzegających przed skutkami spalania śmieci uruchomiono mobilne miasteczka na rynkach obu miast, w których mieszkańcy mogą poddać się badaniu spirometrycznemu oraz wysłuchać prelekcji o sposobach walki ze smogiem, w tym zmiany sposobu ogrzewania mieszkań i domów. W dniach przekroczenia norm emisji zanieczyszczeń bezpłatnie otrzymają też certyfikowaną maseczkę. Akcje edukacyjne w miastach mają uświadomić skalę problemu oraz promocję technologicznych rozwiązań przeciwdziałających niebezpiecznemu zjawisku smogu.
♦
Edukacja ekologiczna
VI Ogólnopolska Noc Biologów
13 stycznia 2017 roku odbyła się kolejna, szósta już edycja ogólnopolskiej akcji Noc Biologów organizowanej przez Wydział Biologii i Ochrony Środowiska Uniwersytetu Śląskiego w Katowicach oraz Instytut Badawczy Leśnictwa. Akcja edukacyjna była niepowtarzalną okazją do zapoznania się z pracownikami wydziału, laboratoriami i ich wyposażeniem, a także z tematyką i wynikami prowadzonych badań. W tym roku hasłem przewodnim tego wydarzenia było „Życie na krawędzi”.
Do późnych godzin nocnych zainteresowani naukami biologicznymi mogli uczestniczyć w porywających wykładach, pokazach, warsztatach i konkursach. Wykład inauguracyjny, Zwierzę na końcu języka, poprowadził prof. Ryszard Koziołek. Prelegenci opowiadali o wymieraniu gatunków, uprawie trufli, życiu w lodach Arktyki, tajemnicach snu, kometach i biblijnych plagach. Oprócz wykładów i warsztatów goście mogli też podziwiać wystawę piór i fotografii, prezentacje o ekosystemach leśnych oraz spróbować swoich sił w sterowaniu łazikiem marsjańskim U-1. Śmiałkowie i najmłodsi pasjonaci przyrody brali udział w licznych konkursach, m.in. o najrzadszych zwierzętach świata, w rozpoznawaniu kształtów zwierząt i w naukowych grach i łamigłówkach.